Inhoud
Start rond de jaartelling
Ten noorden van Houten bouwden de Romeinen rond het jaar 1 na Christus een belangrijke basis: Castellum Fectio.12 Het Rijksmuseum van Oudheden gaat zelfs uit van een start in het jaar 5 voor Chr.
Het was het tweede militaire en tevens grootste steunpunt van de Romeinen in het huidige Nederland. In Nijmegen was in het jaar -15 het eerste steunpunt gebouwd, waar later de echte Romeinen aanwezig waren. Elders in Nederland werd vooral gebruik gemaakt van lokale strijders.
Fectio lag strategisch omdat de Vecht zich afsplitste van de Rijn. Via de Vecht en Rijn kon Frisia en Engeland worden bereikt. Aan de andere kant van de Vecht lag het castellum in Velsen. Anno 2017 is er wel twijfel of de Vecht daadwerkelijk bij Fectio ontsprong.3
Het legerkamp heeft gelegen tussen de huidige Marsdijk en de A12. Op de plek van het voormalige Castellum Fectio is de grond hoger, dan het omliggende terrein. Het castellum had een kade van 550 meter lengte, waaraan boten lagen. De Rijn was 130 meter breed en 6 meter diep. Sinds 2015 is de laatste bouwfase van het castellum in het landschap uitgebeeld. Dit terrein is vrij toegankelijk.
Zeven bouwfases Castellum Fectio
Het Castellum Fectio bestaat uit zeven bouwfasen. Van een eenvoudig legerkamp in het begin, eindigde het in een stevig stenen castellum met betonnen muren.
Lees meer over de bouwfasen
De laatste bouwfase van steen is redelijk in beeld. In barakken bivakkeerden de voetsoldaten. Een groep van acht soldaten hadden elk een eigen voor- en achterkamer. In de achterkamer werd geslapen. Op de kop van de barak was een grotere ruimte voor de officieren.
Centraal in het Castellum Fectio was het huis van de commandant. Hier waren ook kantoren en een ondergrondse kluis. Verder was er een ziekenhuis en een graanpakhuis. In de muur van het Castellum waren ovens gemaakt, waar de soldaten hun brood bakten.4 Ondanks dat er geen sporen zijn gevonden van een Romeins badhuis, wordt deze wel vermoed
Soldaten in Fectio
In het castellum Fectio werden gemiddeld zo’n 350 soldaten gestationeerd. In eerste instantie ging dat om lokaal gerekruteerde mannen. Na het jaar 69 werd het troepen van elders in Fectio gestationeerd. Zo zien we aan het eind van de eerste eeuw dat Cohort II Brittonum milliaria equitata gelegerd was in Fectio. Een groep van 1000 man. Gekozen werd voor deze soldaten, omdat de Bataven na het jaar 69 niet meer betrouwbaar werden geacht.
Deze werden later vervangen door 500 man Spaanse hulptroepen Cohors I Flavia Hispanorum equitata. Vanaf het jaar 125 waren er ruiters uit het huidige Bulgarije gelegerd; ala I Thracum. Deze waren op het hoogtepunt met 1000 personen tegelijk aanwezig. Fectio was daarmee een van de grootste forten van Nederland.5
Mogelijk dient het fort enige tijd als hoofdkwartier voor hooggeplaatsten uit het Romeinse leger, zo blijkt uit de gevonden altaren. Historici denken dat na het vertrek van het tiende legioen uit Nijmegen naar Hongarije, Castellum Fectio de belangrijkste verdedigingsplaats was van de noordgrens in Neder-Germanië.
Vicus aan west- en oostzijde
Ten oosten en westen van het Castellum Fectio was een vicus, waar burgers woonden. De oostelijke vicus was groter dan de westelijke. De bebouwing was in lintvorm, maar er zijn mogelijk ook parallelle straten geweest. De oostelijke vicus was 10 hectare groot, waar 600 tot 800 personen woonden. Er waren werkplaatsen, pottenbakkerijen en er zijn sporen gevonden van een insteekhaven.6
De huizen waren rijtjeshuizen met een verdieping. Ze hadden een winkel of werkplaats aan de voorzijde. De huizen hadden een overdekte veranda en houten en stenen dakpannen. In het Romeinse Vechten zijn sleutels gevonden, waardoor duidelijk is dat deuren op slot konden.7
Rond het castellum was sprake van een gesloten bos met vooral Elzenbomen. Later ontstond er een open landschap.8
Franken jagen de Romeinen weg
Rond 275 wordt nadat de Franken zijn ingevallen, het Castellum Fectio verlaten. De Romeinen keren al snel terug en proberen de noordgrens te herstellen. Tot 406 zijn ze aanwezig in Fectio.9
Op 1 januari 723 worden de restanten van het Castellum Fectio door Karel Martel aan de bisschop Willibrord geschonken voor de bouw van Utrechtse kerken. Het heet dan castra Wiltenburg.
Archeologisch onderzoek
Uit de late 16e eeuw zijn al beschrijvingen bekend, waarbij vondsten uit Vechten in verzamelingen van particulieren verdwenen. Een bron in 1709 schrijft dat er karren met munten worden afgevoerd.
Al sinds 1829 wordt er onderzoek gedaan bij Wiltenburg. Dit gebeurt onder leiding van een provinciale commissie die tot taak heeft Romeinse oudheden op te sporen. In 1867 wordt gestart met de aanleg van het waterliniefort Fort bij Vechten. Tijdens de aanleg worden veel voorwerpen gevonden. Met de trekschuit gaan de voorwerpen naar het Rijksmuseum van Oudheden. Er word een houten brug ontdekt en een oude rivierloop. Met de bouw van het waterliniewerk is een deel van de vicus naast Fectio aangetast, maar een deel rond het Fort bij Vechten mag van defensie niet worden bebouwd en wordt dus bespaard van verdere verstoringen.
In 1969 wordt de A12 verbreed en wordt de Rijnbedding zichtbaar. Langzamerhand komt de haven in beeld, op de plek waar nu de A12 loopt. Rond 1977 is de A12 opnieuw verbreed. Veel zand werd verplaatst naar knooppunt Laagraven en naar een zanddepot bij de Mereveldseweg. Hier zijn door particulieren veel Romeinse voorwerpen gevonden die in particuliere verzamelingen zijn terechtgekomen. Particulieren redden wat er te redden valt, want het kabinet-Van Agt I heeft geen geld beschikbaar voor extra archeologisch onderzoek.
In 1989, 1991, 1994 t/m 1997 is er veel onderzoek gedaan en is een groot deel van de vicus blootgelegd. Ook in de periode 2007 t/m 2012 is er een en ander opgegraven. Grote delen van het Fectio-terrein zijn nog onaangetast en bieden mogelijkheden voor toekomstige generaties.
Vici.org
Hieronder de kaart van vici.org met Romeinse vondsten rond Fectio. De achtergrond is de veronderstelde situatie in Romeinse tijd rond Fectio.
Noten
- Het archeologisch onderzoek in 1946-1947 – M.J.M. Zandstra en M. Polak (2012) ↩︎
- Er is een voorzichtige gedachte dat Fletio niet bij Vleuten heeft gelegen, maar hetzelfde is als Fectio, Dorestad Onthuld – Luit van der Tuuk (2024) ↩︎
- Utrechts case study of Rhine river abandonment under Roman and Medieval settlement – Marieke van Dinter ↩︎
- Schatten van Vechten – Fectio – Het Kromme Rijngebied 2018-3 (Frederiks /Koch) ↩︎
- Vondsten uit Vechten – Jasper de Bruin (2023) ↩︎
- Schatten van Vechten – Fectio – Het Kromme Rijngebied 2018-3 (Frederiks /Koch) ↩︎
- Vondsten uit Vechten – Jasper de Bruin (2023) ↩︎
- Houten, Vindplaats VleuGel 20 AAC49 – M. van der Heiden, E.A. Besselsen (2009) ↩︎
- The Late Roman limes revisited – B.S. van der Meulen (UvA 10723188/VU 2555022) ↩︎
Deze pagina is gewijzigd op 21 december 2024